درباره فیروزه

گوهرها، کانی‌ها یا بلورهایی هستند که نظر انسان‌ها را به خاطر رنگ خوش و یا پدیده‌های نوری مثل درخشش و شفافیت، به خود معطوف می‌کند ولی اهمیت آنها بیشتر برای داشتن رنگ خوش، سختی زیاد و در ضمن کمیاب بودن است. شادابی، قدرت و یک دستی رنگ آمیزی سنگ‌های گرانبها باعث شده که ارتباط عمیقی بین رنگ و ارزش گذاری سنگ وجود داشته باشد. در ماهیت رنگ سنگ‌ها، بیان ویژه‌ای نهفته است و به عنوان زبان دیداری احساسات ما به کار می‌روند. هر رنگی ارتعاشات خاص خود را دارد و با شناخت و مطالعه آن می‌توان خصوصیات سنگ‌ها را دریافت. درگذشته اعتقاد بر این بود که طیف‌های رنگی سنگ‌های ارزشمند، نفوذ پذیرند و در سطح عمیقی از بدن عمل می‌کنند، هماهنگی روح و جسم را باز می‌گردانند، سلامتی را برای شخص به ارمغان می‌آورند و به دفع نیروی اهریمنی کمک می‌کنند.

نمادگرایی گوهرها، عموماً با رنگ آنها پیوند تنگاتنگی دارد. همبستگی رنگ با نمادگرایی، اعتقادات و فرهنگ، نقش اساسی و تعیین کننده‌ای دارند. رنگ‌های به کار گرفته شده از سوی هر ملت، در حقیقت واژگان تصویری‌اند که به اعتقادات و آداب و رسوم آن ملت اشاره دارند. رنگ‌ها مترجمان و شارحان فرهنگ و مذهب ملت‌ها هستند و یک فرهنگ می‌تواند به وسیله آنها تشخیص داده شود. این رنگ‌ها در هنر، لباس، آرایش، جواهر، نقاشی، معماری و… هر ملت وجود دارد. علاقه مندی به استفاده از رنگ یا رنگ‌های خاص در میان یک ملت، به طور معمول نتیجه وجود پدیده‌هایی به همان رنگ در میان آنها است. برای مثال رنگ فیروزه‌ای در تمام دنیا به نام آبی ایرانی شناخته می‌شود و ایرانیان معتقدندکه فیروزه برای فردی که آن را به همراه دارد، خوش اقبالی می‌آورد و استفاده از آن در میان ایرانیان رواج دارد، اما این باور و رواج، به این نکته دلالت ندارد که ایرانیان به صورت ذاتی به رنگ فیروزه‌ای علاقه مند باشند، بلکه وجود منابع فیروزه باعث علاقه مندی ایرانیان و باورهای دیگر در ارتباط با این رنگ شده است.

قدیمی‌ها اعتقاد داشتند که رنگ آبی، چشم بد را دور می‌کند ولی بنظر می رسد زیبایی محصور کننده رنگ آبی است که به جای دیدن بدی یا نقص، نگاه‌ها را به خود جلب می‌شود و نظر چشم را (چه خوب یا بد)، می‌گیرد. از این روست سنگهایی چون فیروزه و خرمهره در بین ایرانیان جایگاه با ارزشی دارد و آن را به فال نیک می دانند. مردم ایران زمین بر این باور بودند که اگر کسی سنگ فیروزه را با خود همراه کند بر دشمنان پیروزی یابد و این باور در بین پادشاهان مورد پسند بوده است و در اعیاد و جشنها از سنگهای ارزشمند بویژه فیروزه استفاده می کردند. در شاهنامه فردوسی برای توصیف تاج و تخت پادشاهی، بیش از سایر گوهرها از پیروزه استفاده شده است که نشانه پیروزمندی است، همچنین از جام‌های پیروزه‌ای سخن به میان آمده است.

جابربن حیّان صوفی در کتاب النخب فی الطلسمات از فیروزه با نام‌های سنگ غلبه (پیروزی)، سنگ چشم زخم و سنگ جاه و قدرت یاد کرده است. مردم باور دارند که اگر سنگ فیروزه صدمه ببیند، این شکستن ناشی از چشم زخم است. بسیاری از مردم معتقد هستند که کهربای سیاه برای جلوگیری از چشم زخم از فیروزه بهتر است. چشم زخم از قدیمی‌ترین باورهای بشر و احتمالا فراگیرترین و رایج‌ترین باور فراعلمی در سراسر جهان است، هر چند امروزه، اکثر مردم آن را باوری عامیانه می دانند. همچنین مردم باور داشتنداگر در مجاورت فیروزه حرامی و ناپاکی اتفاق بیفتد حتما رنگ فیروزه برمی‌گردد و اگر نظر ناپاک بر فیروزه بیفتد رنگ فیروزه سیاه و سفید می‌شود. فیروزه سنگی مقدس است، در طول هزاران سال از سنگ جواهر فیروزه برای محافظت در برابر شرارت ها و دفع کردن بدی ها و برای جذب شانس و بخت و اقبال نیک استفاده می شده است و آن را نمادی از طلسم قدرت، موفقیت و حمایت می دانسته اند. همچنین همراه داشتن فیروزه بر اعصاب و خون انسان اثر نيکو  دارد و موجب تسکین و آرامش می‌شود و نظر بد را دفع می‌کند. پیشینیان معتقد بودند که رنگ فیروزه، اتفاقات خوب یا بد را پیش‌بینی می‌کند و برای پیشگویی تاثیر خواب‌ها و هوا نیز به کار می‌رفته است. دستی که فیروزه به همراه داشته باشد تهیدست نمی‌گردد و همچنین فیروزه عزّت می‌آورد. فیروزه به عنوان طلسم خوشبختی، تقریباً در همه فرهنگ‌ها رسم و عرف بوده است. در مورد فیروزه این اعتقاد وجود دارد که کسی که آن را می‌پوشد از خطر در امان می‌ماند. برخی فرهنگ‌ها نیز معتقدند که وقتی دارنده فیروزه در معرض خطر یا ابتلاء به بیماری قرار داشته باشد، فیروزه کم رنگ می‌شود.

درباره فیروزه کوبی

در این هنر، ابتدا زیرساخت آماده می شود که در کارگاه زرگری و به طور جداگانه صورت می گیرد. سپس کار فیروزه نشانی با دقت و صبر و حوصله و طبعاً مهارت به انجام می رسد. یک فرآورده‌ی فیروزه کوب  اعم از زیورآلات و یا ظروف، عبارت است از شیئی است مسی، برنجی، نقره ای و یا برنزی که ذرات و قطعات ریز سنگ فیروزه بر قسمت‌های از سطوح آن به فرم موزاییک در کنار هم نشانده شده و به این ترتیب جلوه ای خاص به آن بخشیده می شود. ساخت و پرداخت چنین فرآوردهای مشتمل بر دو مرحله کلی است.

نکته‌ی‌ حایز اهمیت در فیروزه کویی، نصب صحیح فیروزه بر روی فلز است، به گونه‌ ای که دارای قدرت کافی بوده و هنگام پرداخت قطعات فیروزه از آن جدا نشود، دیگر این که هر چه ظرف فیروزه کوبی شده پرکارتر باشد و قطعات سنگ منظم تر در کنار یکدیگر نصب شده باشد و فاصله‌ی‌ زیادی در بین قطعات فیروزه دیده نشود، کار دارای ارزش هنری بیشتری است.

مرحله‌‌ی اول: زرگری

زرگری، ساخت و آماده سازی فلز مورد نظر همچون مسی، برنجی، نقره ای و یا برنزی است. این عمل به وسیله‌ی‌ صنعت گر زرگر و یا سازنده‌ی‌ فلزات و با دست، پرس و یا به کمک هر دو انجام می شود. پس از ساخته شدن فرم کلی شیء اعم از ظرف یا زیورآلات، قسمتی را که باید فیروزه کوب گردد، مشخص نموده و اطراف آن را یک رشته‌ی‌ باریک فلزی (از نوع فلز خود شیء) به نام کُندن قرار داده و لحیم می نمایند، به گونه‌ ا‌ی که اطراف فرم مورد نظر دیواره‌ ا‌ی به ارتفاع دو تا سه میلی متر از سطح ظرف پیدا نماید. این کار معمولاً به وسیله‌ی‌ زرگر و گاهی نیز به وسیله‌ی‌ خود صنعت گر فیروزه کوب انجام می شود. در صورتی که قسمت آماده شده برای فیروزه کوبی، سطح زیادی را اشغال نماید و زمینه‌ی‌ آن خالی به نظر برسد، با رشته‌هایی از همان فلز نقوشی جزیی تر و کوچک تر به شکل تزیینی (گل و بوته و غیره) داخل آن قرار داده مجدداً لحیم کاری می کنند. این عمل علاوه بر زیباتر شدن فرم کار، به سطح فیروزه کوبی شده استحکام بیشتری می بخشد.

مرحله‌ ‌ی دوم: فيروزه کوبی

صنعتگر فیروزه کوب خرده سنگ‌های فیروزه‌ی‌ غیرقابل استفاده در کارگاه‌های فیروزه تراشی را خریداری می نماید. معمولا این خرده سنگ ‌ها با مقادیری خاک و خرده سنگ‌های معمولی همراه است که در گام اول آنها را از ضایعات دیگر جدا و تمیز می نمایند. سپس خرده سنگ‌های فیروزه را بر حسب اندازه از یکدیگر تفکیک و به اصطلاح دانه بندی می کنند تا در ساخت هر محصول فیروزه کوب از قطعه فیروزه‌ ا‌ی متناسب تر با سطح کار فیروزه کوبی استفاده گردد.

شیء مورد نظر را در حدود ۳۰ درجه‌ی‌ سانتی گراد گرم کرده و در حین حرارت دادن، روی قسمت‌هایی که باید فیروزه کویی گردد، لاک پودر شده (لاک گردویی) می پاشند، به شکلی که پودر لاک تقریباً ذوب شده و سطح قسمت مربوطه را بپوشاند. در حالی که هنوز لاک بر سطح شی نرم و مذاب بوده و حالت چسبندگی دارد، مقداری از خرده سنگ‌های فیروزه که بر حسب اندازه‌ی‌ لازم از قبل آماده شده روی کار قرار می دهند. سنگ ‌ها باید طوری در کنار هم قرار گیرند که حتی الامکان فاصله‌ ای‌ بین آنها باقی نماند. پس از آن به منظور پر کردن فواصل احتمالی بین سنگ‌های فیروزه، حرارت را تقریبا تا حدود ۴۰ درجه‌ی‌ سانتی گراد افزایش می دهند و مقدار دیگری پودر لاک بر روی سنگ ‌ها می پاشند پس از این که لایه‌ی‌ لاکی به صورت مذاب درآمد با افزودن سنگ‌های ریزتر فضا های خالی را می پوشانند. این عمل را معمولاً با کمک دست انجام می دهند، به این ترتیب که با دست بر سطح فیروزه ‌ها فشار می آورند تا به خوبی به سطح کار بچسبند، پس از سرد شدن شیء لاک به صورت سخت و سفت در می آید.

 قسمت‌های پوشیده شده از لاک و سنگ فیروزه را به وسیله‌ی‌ سنگ آب، ساب می نمایند. تا قسمت‌های اضافی لاک و برجستگی‌های جزیی سنگ ‌ها ساییده و صیقل گردد؛ و سرانجام قسمتهای فلزی ظرف را پولیش می کنند تا شفافت شود و حالتی صیقلی پیدا کند.

 پس از پولیش قسمت‌های فلزی، سطوح فیروزه کوبی شده را به وسیله‌ی‌ روغن زيتون يا روغن کنجد پولیش می نمایند تا این قسمت ‌ها نیز شفاف و درخشان گردد، نام به این کار پرداخت فیروزه است.

تاریخچه

سنگ فیروزه در ایران و جهان

بیش از 2000 سال پیش در ایران، در قسمت‌های غربی آن، منبع مهمی از فیروزه وجود داشت که در ابتدا توسط ایرانیان به نام پیروزه «به معنای پیروزی» و بعد از آن پس از حمله اعراب به ایران «فیروزه» نامگذاری شده است. فیروزه یکی از سنگ‌های قیمتی است که از عهد باستان در ایران شناخته شده است. در کتیبة کاخ داریوش در شوش معلوم می‌گردد که در آن تاریخ فیروزه را اخشائین می‌نامیدند و برای زینت آلات کاخ از خوارزم آورده شده بود.

کتیبة داریوش بزرگ دارای ۵۸ سطر میخی پارسی است که بر طرفین یک لوح آجری کنده شده است، در بند ده این کتیبه آمده است: طلایی که در اینجا به کار رفته از سارد و بلخ آورده شد، سنگ قیمتی غیرشفاف (گویا فیروزه باشد) که در اینجا بکار رفته از خوارزم آورده شد. همچنین در زبان پهلوی، پیروزه را «پرنک، پروجک و پیروزک» می‌نامیدند. این کانی ارزشمند با نام‌های بسیاری شناخته شده است، اما کلمه فیروزه را از قرن هفدهم به خود اختصاص داده است و در بین مردم جا افتاده تر می‌باشد. این ماده معدنی برای اولین بار از ترکیه و اروپا و از معادن تاریخی استان خراسان در ایران یافت شد و سپس به سایر نقاط جهان منتقل گردید.

در معماری ایران، فیروزه ای آبی برای تزیین کاخ‌های ایرانی استفاده می‌شد زیرا رنگ آبی نمادی از بهشت بر روی زمین بود و از نظر روان شناسی حس خوبی را به افراد بازدیدکننده منتقل می‌نمود.

در مصر باستان سنگ فیروزه از سنگهای مقدس به شمار می آمده است. مصریان باستان فیروزه را سنگ خوشبختی و سمبل شکوفایی و رونق و برکت می دانستند و از فیروزه به عنوان سنگ جواهر و سنگ تزئینی استفاده می کردند و آرامگاه و مقبره شاه توتان هامون با فیروزه تزئیین شده است. آنان اعتقاد داشتند که رنگ آبی سمبل احیای حیات است بنابراین فیروزه هم برای تزئینات و هم باورهای خرافی و طلسم استفاده می شد. بومیان آمریکا موزاییک های فیروزه ای و مهره های مکعبی شکل با فیروزه می ساختند و روی آن را حکاکی می کردند. این سنگ ارزشمند توسط بومیان آمریکایی برای جواهرات و تزئین استفاده شد بعضی از آنها اعتقاد داشتند که فیروزه توانایی نگهداری و مراقبت دارد و از آن مجسمه های بت گونه به شکل حیوانات تراشیده، به شکل گردنبند به نخ کشیده و از آن به عنوان طلسم محافظ استفاده می کردند. چینی ها نیز فیروزه را برای تزئینات استفاده کردند.

تاریخچه فیروزه کوبی

فیروزه کوبی سابقه‌ی‌ تاریخی چندانی ندارد و قدمت آن به حدود 80 سال قبل می رسد. در آن زمان صنعت گری به نام یوسف حکمیان معروف به محمدرضا در مشهد، کار فیروزه کوبی بر روی زینت آلاتی نظیر دست بند، گل سینه، گوشواره و دیگر زیورآلات را شروع نمود و حدود بیست سال بعد این صنعت توسط صنعت گر دیگری به نام حاج داداش از مشهد به اصفهان برده شد. در حال حاضر، صنعت دستی فیروزه کوبی فقط در اصفهان رایج است و صنعت گران شاغل در این رشته نیز همچون تولید آن محدود است. در اصفهان، فیروزه کوبی صرف نظر از جواهرات، بر روی ظروفی همچون بشقاب، سنگاب، کاسه، گلاب پاش، شمعدان، جعبه و… نیز انجام می شود. فیروزه كوبی را بیشتر بر مس، نقره و برنج به كار می برند.

تراش سنگ فیروزه

از میان انواع سنگ‌ها و کانی‌های گرانبها، تنها چند سنگ و کانی محدود وجود دارند که در شکل نخستین خود و بدون تراش می‌توانند زیبایی و جذابیت خود را نشان دهند وگرنه به طور کلی همه سنگ‌ها و کانی‌های گرانبها باید تراش داده شوند تا قابلیت خود را نشان دهند. شکل و اندازه طبیعی و ناخالصی هایی که همراه سنگهای گرانبها وجود دارد ارزش واقعی و زیبایی طبیعی آنها را مخفی نگه می دارد به همین علت نیاز است که سنگ‌ها و کانی‌های گرانبها تراش یابند و پرورده شوند. شکل تراش فیروزه به اندازه و شکل اصلی دانه و قطعه بستگی دارد. سنگ فیروزه به شکلهای مختلف مربع، گرد، گنبدی، تخت، محدب و پیکانی بصورت صاف و صیقلی تراش داده می شوند. در این میان اشکال، دو شکل متداول و مرغوب است: پیکانی و مسطح. معمولا فیروزه های مرغوب را بصورت پیکانی تراش می دهند، اگر فیروزه کم رنگ را بصورت پیکانی تراش دهند سفید نشان داده می شود و ارزش آن از دست می رود.

فیروزه‌هایی که نازک باشند بصورت مسطح، پهن و صاف تراشیده می‌شوند و اگر ضخیم‌تر باشند تقریباً بیضی تراشیده می‌شوند و هرچه محدب تر باشد مرغوب‌تر است. فیروزه عربی را اغلب مسطح می‌تراشند این در حالی ست که قطعات بزرگ فیروزه عربی اکثرا معیوب است و خوش رنگ نیست اما جواهری‌ها و حکاک‌ها معایب آنها را با نقش‌هایی که روی فیروزه درج می کنند، از طلا و اکلیل پر کرده و می‌پوشانند و همچنین با خطوط و گل و بوته که روی آن حکاکی می کنند، عیب‌های آن پنهان می‌کنند.

رنگ و رگه ها سنگ فیروزه

رنگ سنگ فیروزه

فیروزه سنگی با ارزش و گرانبها که با رنگ های متفاوت آبی روشن، آبی تیره، سبز روشن و سبز تیره وجود دارد. هر چقدر آبی تیره در فیروزه بر رنگ سبز غالب تر باشد، ارزش فیروزه بیشتر است. سنگ فیروزه از نوع سنگ آذرین است که در نواحی آتشفشانی و در نزدیکی سطح زمین یافت می شود. فیروزه سنگی با سختی 5.5 الی 6 است، در صورتی که کاملا خشک گردد استحکام بیشتری می یابد. سنگ فیروزه ای که در نور شدید و یا حرارت قرار می گیرد به تدریج رنگ خود را از دست می دهد و یا رنگ آن ممکن است به رنگ سبز تغییر کند و در نتیجه ارزش خود را از دست می دهد. در صورتي که ميزان مس موجود در این کاني زياد باشد به رنگ آبي در صورتي که آهن زياد داشته باشد به رنگ سبز و در صورت وجود آلومينيم زياد به رنگ سفيد ديده مي‌شود که به ترتيب ارزش آن کاهش مي‌يابد. مرغوب‌ترین نوع فیروزه دارای رنگ آبی آسمانی است که از معادن موجود در ایران استخراج می شود و مهم ترین معدن آن در نزدیکی نیشابور است. رنگ آبی فیروزه ای در دنیا، به آبی ایرانی شناخته می شود. همچنین در ترکیه و هند نیز معادن فیروزه موجود است که رنگهای شفاف روغنی تا مات آنها غالبا ابی آسمانی، آبی مایل به سبز یا سبز سیبی و سبز مایل به زرد است. رنگ آبی بیشتر به مروارید نسبت داده می‌شود در حالی که سبز ممکن است ناشی از ناخالصی‌های آهن (جایگزینی آلومینیوم) یا کم آبی در آن‌ها باشد. فیروزه به واسطه رنگ آبی درخشانی که دارد در شمار سنگ‌های گرانبها شناخته می‌شود و همیشه با رگه های قهوه ای و سفید مشاهده می شود. همیشه در طبیعت بی شکل یافت می شود و معمولاً رنگش در برابر رطوبت یا خشکی هوا و در ارتفاعات تغییر می‌کند. تمامی خواصی که برای فیروزه بیان می‌شود به اندازه دانه آن بستگی دارد. فیروزه هایی که در شرایط خوبی شکل گرفته اند و دارای منافذ کمتری هستند معمولا از دوام بیشتر و درخشش بالاتری برخوردارند. بهترین اشکال فیروزه معمولا در مناطقی که دارای آب و هوای گرم و خشک هستند یافت می شود، این نوع از فیروزه در جنوب غربی ایالات متحده، چین، شیلی، مصر، ایران و مکزیک استخراج می شود.

رگه های سنگ فیروزه

اغلب در این سنگ به علت اکسیداسیون آهن، رگه هایی قهوه ای رنگ دیده می شود، وجود ذرات ریز ماسه سنگ و یا رگه های اکسید منگنز یا یشم سبز این سنگ را به رنگ خاکستری سیر در می آورد که به آن سنگ فیروزه ماتریکس هم گفته می شود. این گوهر با رگه های سیاه، فیروزه تار عنکبوتی نامیده می شود. در موارد بسیار نادر با رگه های طلایی دیده می شود که بسیار ارزشمندتر است. این رگه های طلایی زیبا بخاطر وجود اینکلوژن هایی مانند پیریت و هماتیت درون سنگ فیروزه است که از سنگ میزبان بجای مانده است. با در نظر گرفتن همه این مسائل، نوع اصیل این سنگ گرانبها با رنگ آبی یک دست بسیار کمیاب است و شاید به همین دلیل است که سنگ فیروزه نیشابور با رنگ آبی آسمانی اش و رگه های زیبای خود در دنیا مشهور است.

ابزار

صنعت گر تولید کننده‌ی‌ فیروزه کوب از ابزار کار و وسایلی شامل قالب، چکش، دریل، چراغ گاز، چراغ بنزینی، گاز انبر، انبردست، پنس، منقاش، لوله‌های مختلف فلزی، سوهان و سنگ سمباده در مراحل مختلف کار بهره می گیرد.

کاربرد فیروزه

هنر فیروزه کوبی مانند بسیاری از هنرهای دیگر جنبه تزیینی و تجملی دارد؛ اما از آن جا که این هنر را بر ظروفی نظیر شیرینی خوری، قندان، گلدان، گلاب پاش، سنگاب و…. پیاده می‌کنند جنبه کاربردی نیز پیدا می‌کنند؛ اما همان گونه که گفتیم فیروزه کوبی قبل از آنکه بر ظروف انجام شود بر روی زیورآلات پیاده می‌شد. هنری که امروزه نیز طرفداران زیادی دارد.

زیور آلات

فیروزه یکی از کانی‌های ارزشمند است که از قرنها پیش مورد توجه انسان‌ها بوده است و با گذشت زمان، تحت تاثیر عوامل فردی، اجتماعی، اقتصادی و اعتقاد به جنبه‌های جادویی، پزشکی و مذهبی، کاربردهای هنری گوناگونی را پیدا کرده است و باعث شده که اقشار به این گوهر علاقه مند گردند

مرصع‌کاری

یکی از شاخه های صنایع دستی سنگی، مرصع کاری است که عبارت است از قرار دادن سنگهای قیمتی ونیمه قیمتی بر روی ظروف، زیور آلات و اشیاء تزئینی دیگر به منظور ایجاد اثر برجسته بر سطح آن است. آنچه در تمامی ظروف و اشیا مرصع کاری شده باستانی، مشترک است، گوهرنشانی با فیروزه و یاقوت است. به نظر می‌رسد که هنرمندان با کنار هم نشاندن دو رنگ سرد و گرم، علاوه بر این که بر درخشش و زیبایی اثر می افزوده اند، از خواص و تاثیرات فیروزه و یاقوت سرخ نیز آگاه بوده است.

آثاری چون جام ها، کاسه ها و زیور آلاتی جواهر نشان که مربوط به دوره های هخامنشیان، اشکانیان، ساسانیان و … می باشد گواه این امر است که هنرمندان در ایران از هزاران سال پیش در نشاندن سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی بر روی این اشیاء تبحر داشته اند و این کار در ایران رایج بوده است. هنر مرصع و زرگری در دوره ساسانیان به اوج شکوفایی خود رسید، جام پایه دار، زیورآلات طلا مرصع کاری شده و بویژه سینی طلا مرصع کاری شده با گارنت درکوهی و شیشه که به جام خسرو پرویز معروف است را می توان نام برد.

در دوره سلجوقیان، مرصع کردن و ترکیب زرنشان یا نقره نشان، یکی از روشهای زینت دادن به ظروف و اشیا بوده است به گونه ای که روی فلز یا چوب مورد نظر نقر کرده و پس از آن، آنجا را با فلز گرانبهاتر و یا سنگ جواهر پر می کرده اند. در دوره صفوی، جامه‌های درباری، آراسته به زیورهای بسیار بود. اغلب ایرانی‌ها شیفته سنگ‌های قیمتی یا جواهرنما برای تزیین جامه ها یا ترصیع تنگ‌ها، ابریق‌ها و مشربه و فنجان، پیاله و بشقاب بودند. در دوره زندیه ترصیع بر روی فولاد با الهام از سبک گل و مرغ شیراز به شیوه رایج در دوره صفوی، رواج پیدا کرد اما روش ترصیع یا فلزکوبی برای زیورآلات به کار نمیرفته است بلکه برای زیورآلات روشهایی چون مشبک کاری، حکاکی، کنده کاری و قلم زنی استفاده می شده است. یکی از ویژگی‌های جواهرسازی در دوره قاجار، قطعات طلاکاری بسیاری است که یک روی آن میناکاری شده و روی دیگر با سنگ‌های قیمتی ترصیع یافته است، گاهی بخش مسطح یا صفحه طلا و نقره زیورآلات همچون گوشواره ها و گردنبندها، با تصویر پرندگان یا نگاره‌های گل و گیاهی که رنگ‌های طبیعی آنها با نشاندن سنگهای قیمتی مناسب همچون یاقوت سرخ، زمرد سبز و فیروزه آسمانی جلوه‌گر می‌شد، تزیین می‌یافتند. تخت طاووس یا تخت خورشید، تخت نادری، سپر نادرشاه و کره جواهرنشان از آثار مرصع کاری و برجسته این دوره است. تاج فتحعلی شاه معروف به تاج کیانی، مرصع شده با الماس، زمرد، یاقوت و مروارید می باشد، فتحعلی شاه برای حفظ سنگها و جواهرات سلطنتی، دستور داد سنگهای ارزشمند را بر روی ظروف، تاجها، مدالها، غلاف شمشیر و تخت سلطنتی نصب نمایند.

هنرمندان برجسته

از اساتید این هنرزیبای اصیل و ماندگار می‌توان به یوسف حکمیان، حاج داداش، الیاهو، سلیمان صدیق پور، روبن یروشالمی، محمدحسن جعفری اشاره نمود.

روش نگهداری

شرایط نگهداری سنگ فیروزه

یکی از عوامل سبز شدن رنگ سنگ فیروزه از دست رفتن آب طبیعی موجود در این گوهر به دلیل گرما مثل نور آفتاب می باشد. سنگ فیروزه مرغوب در حرارت بالاتر از 250 سانتی گراد به سبز مات تبدیل خواهد شد. این سنگ در برابر آلودگی بسیار حساس است. یکی دیگر از عواملی که ممکن است باعث تغییر رنگ آن شود تماس با مواد شیمیایی از جمله مواد آرایشی و یا مواد چرب است. بطور کلی چربی باعث می‌شود تا آلومینیوم موجود در فیروزه جانشین شده و رنگ فیروزه از آبی به سبز تغییر کند. هنگام شستشو با آب کلردار و یا صابون بهتر است از آن استفاده نکنید.

نحوه تشخیص کیفیت

فیروزه مصنوعی

در طول تاریخ سودجویان، با توجه به اعتقاد مردم در مورد خواص فیروزه و همچنین ارزشمندی آن فیروزه مصنوعی را بجای فیروزه طبیعی می فروختند. فیروزه‌های مصنوعی را عموماً از رنگ کردن نوعی عقیق استخوانی، استخوان، ترکیبات آلی و یا از اختلاط شیشه، پلاستیک و رنگ آبی بدست می‌آورند. این فیروزه ها دارای وزن کمتری نسبت به فیروزه های طبیعی می باشند و اگر در تماس با جسم داغ قرار گیرند بوی پلاستیک به مشام می رسد. فیروزه های مصنوعی پس از مدتی رنگ خود را ازدست می دهند و سفید می گردند. هر چند که روغن، به این گوهر آسیب می رساند ولی چربی (پارافین و یا مواد پلاستیک مایع) باعث جلا و دوام، پر رنگ شدن آن نیز می شود.

مزایا و معایب

خواص دارویی فیروزه

قدمت انرژی درمانی و سنگ درمانی به دوران کهن باز می گردد و در بسیاری از روشهای طبیعت درمانی، از سنگها و کریستال ها استفاده می شود. در متونی مانند اوستا، فصلهایی به دانش سنگ شناسی مربوط بوده است. سنگ‌ها از نظر ساختار اتمی در عالم هستی بسیار کامل بوده و حامل انرژی بسیار بالایی می‌باشند. البته باید توجه داشت که سنگ‌ها از خود انرژی ندارند بلکه قابلیت ذخیره کردن انرژی را دارند که ما می‌توانیم از این انرژی استفاده نماییم. لازم به ذکر است که استفاده از سنگ‌ها و کریستال‌ها، جایگزین علم پزشکی نیست و فقط می‌تواند به تسریع درمان بیمار کمک نماید. اعتقاد به خواص ویژه و دارویی سنگهای گرانبها، فقط در بین ایرانی‌ها متداول نبوده است بلکه سایر ملل نیز مانند چینی‌ها، هندوها، آمریکای جنوبی، اروپاییان و بسیاری از اقوام دیگر، به این خواص معتقد بوده و همچنین در بسیاری از موارد اعتقادات مشابه داشته اند.

خواص درمانی که برای سنگ فیروزه گفته شده است، چشم‌ها را نیرو می‌بخشد و برای درمان بیماری‌های چشم و گردش خون مؤثر است. این سنگ همچنین التهابات ریوی و بیماری‌های دستگاه تنفسی را درمان کرده، در برابر افسردگی مفید بوده و قلب را تقویت می‌کند. فیروزه برای همه بیماری‌هایی که بر اثر کمبود مواد غذایی و تغذیه ایجاد می‌شوند به کار می‌رود. معمولاً هنگام پارگی رباط‌ها و تاندون‌ها، جریان خونی را در بافت عضلانی زیادتر می‌کند. بخاطر درخشش، شادی‌آور است و اهرمی سودمند برای جبران کمبود اکسیژن، مسمومیت‌های خونی و استرس است. سنگ فيروزه از قدیم برای جلوگیری از چشم زخم به کار برده می‌شده و برای کاهش ترس، از بین بردن نیروهای منفی و نیز کاهش دردهای عضلانی و اسکلتی، ناراحتی پوستی و مشکلات گوارشی، کاهش فشارخون، تنگی نفس، کاهش هیجان و التهاب مناسب است.

خواص سنگ فیروزه روی احساسات

در روسیه استفاده از انگشتر سنگ فیروزه در حلقه عروسی به عنوان نماد عشق یک رسم طولانی است. در انگلستان مردم بر این باورند که این گوهر با عشق پایدار و ابدی همراه است. فیروزه سنگ حقیقت است و فرد را ترغیب به بخشودگی و رهایی از پشیمانی می کند. شاید به همین دلیل است که فیروزه را سنگ تمامیت و حقیقت می دانند و این گوهر به عنوان سنگ کنترل پرخاشگری و تجاوز معروف است.

 خواص سنگ فیروزه روی چاکرا و مدیتیشن

از جمله خواص سنگ فیروزه می توان به تاثیر آن بر روی چاکرای گلو یا چاکرای پنجم به عنوان هماهنگ کننده انرژی اشاره کرد. سنگ فیروزه از جنس عنصر زمین است و در جلوگیری از دست دادن ارتباط با ذهن آگاه طی مراقبه های ژرف تاثیرگذار است. این گوهر، قدرت و حفاظت در طول سیر و سلوک عرفانی را فراهم می کند و با توجه به معنویت بالا، اقدام به بهبود مدیتیشن و آرامش بیشتر ذهن می کند. این سنگ متعادل کننده و القا کننده احساس صلح و وقار می باشد و باعث شفای حوزه احساسی، تسکین تنش روانی و انتقال نقطه کانونی آگاهی به مرکز مخصوص آن در قلب می باشد. فیروزه سنگ اصلی ماه آذر است و همچنین متولدین بهمن و اردیبهشت می توانند از این سنگ به عنوان سنگ فرعی خود استفاده کنند و از خواص آن بهره ببرند.

خواص سنگ فیروزه در رنگ درمانی

فیروزه رنگ جهان را در ابتدای بهار نشان می دهد، وقتی که آبی زمستان در حال تغییر و ذوب شدن به سبز بهاری می باشد. این یکه انرژی تازه و خوشایند است که درون ما را به آرامش حقیق تبدیل می کند و به گونه ای رشد و زندگی جدید بوجود می آورد. در رنگ درمانی نیز از رنگ سنگ فیروزه بهره می‌گیرند. فیروزه‌ای، رنگ مرتبط با چاکرای تیموس، رنگی است که بر سیستم ایمنی بدن تاثیر مثبت داشته و باعث تقویت آن می‌گردد. مردم از زمانهای دور بر این باور بوده اندکه رنگ آبی فیروزه ای، انرژی منفی و چشم زخم را دور می کند. رنگهای تیره تر و غنی تر موجب قدرت قابل توجه و انعطاف پذیری بیشتری می شود. رنگ فیروزه ای، استرس را کاهش و افراط گرایی را خنثی می کند.